İsim, duygu ve düşüncelerimizi karşılayan, varlıklara ad olan sözcüklerdir. Ateş, su, insan…
Not: Bir sözcüğün isim olup olmadığını o sözcüğe ekleyeceğimiz –mek, -mak ekiyle anlarız. Anlam bozulmuyorsa sözcük fiildir. Anlam bozuluyorsa sözcük isimdir.
Örnek: gel-mek (fiil) kalem-mek (isim)
git-mek (fiil) çocuk-mak (isim)
Not: Kökteş söcüklerde bu kurala uyulmaz. Sözcüğün cümle içerisindeki anlamına bakılır. Sözcük eylem bildiriyorsa fiil, eylem bildirmiyorsa isim olarak nitelendirilir.
Örnek: Boya yine yetmeyecek. Sıva için kum gerekiyor.
Karşı duvarı son boya baba. Kollarını özenle sıva.
İSİM ÇEŞİTLERİ
A. SAYILARINA GÖRE İSİMLER:
1.Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir. İnsan, ağaç, asker…
Not: Kimi tekil isimler herhangi çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayabilirler.
Kitap en iyi dosttur.
Çocuk daima ilgi bekler.
2. Çoğul İsim: -ler, -lar çokluk ekini alarak aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. İnsanlar, ağaçlar, askerler…
Not: -ler, lar çokluk eki, çokluk anlamı dışında anlamlar sağlar.
• Saygı anlamı: Müdür beyler nasıllar?
• “Her” anlamı: Akşamları yürüyüşe çıkarım.
• “Yaklaşık olarak” anlamı: Kırk yaşlarında bir adamdı.
• Abartma anlamı: Seni dünyalar kadar seviyorum.
• “Gibi” anlamı: Bu ülkeden ne Mustafa Kemaller çıkacak.
• “-gil” yapım eki yerine kullanılır: Anneler Teyzemlere gidecek.
3. Topluluk İsmi: Herhangi bir çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Toplum, orman, ordu…
B. VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER:
1. Özel İsimler: Ayırıcı özelliği olan, tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.
Başlıca özel isimler:
Kişi ad ve soyadları: Önder Göçgün…
Kitap, dergi, gazete isimleri: Sabah, Milliyet…
Kurum, kuruluş isimleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu…
Yasa, yönetmelik, tüzük isimleri: Af Kanunu, Borçlar Hukuku…
Din, mezhep, tarikat isimleri: İslamiyet, Katoliklik
Dil isimleri: Türkçe, Farsça, İngilizce…
2. Cins İsimler (Tür): Ayrıcı özelliği olmayan aynı cinsten varlıkları karşılayan isimlerdir. Tüm hayvan, bitki, organ, eşya, maden isimleri cins isimdir. At, kabak, dalak, sıra, altın…
Not: Kimi cins isimler özel isim olarak kullanılabilir.
Kaya hem ağır hem de büyüktü.
Kaya ödevlerini yine yapmamış.
C. OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER
1. Somut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedebildiğimiz varlıklara verilen isimlerdir. Ateş, su, hava…
2. Soyut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedemediğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir. His, heyecan, ümit…
3. Yansıma İsimler: Tabiat taklidi seslerin oluşturduğu isimlerdir.
Bu çıtırtı da nereden geldi.
Su şırıltısı bir anda kesildi.
İSİM ÇEKİM EKLERİ
1. –ler, -lar çokluk eki: insanlar, kuşlar…
2. Tamlayan (ilgi hali eki): -(n)ın, -(n)in,-(n)un, (n)ün Ali’nin evin işin
3. Tamlanan (iyelik eki): -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü evi çatısı sonu
4. İsim hal ekleri: Belirtme Hali (-i): Arabayı köşeye çek.
Yönelme Hali (-e): Babam işe gitti.
Bulunma Hali (-de): Babam işte.
Ayrılma Hali (-den): Babam işten çıktı.
(İlgi hali 2. maddede açıklandı.)
5.Soru eki (-mi): Baban çiftçi mi?
6. Aitlik eki (-ki): Anneminki daha açık renkte.
7. İyelik ekleri: Ünlüyle bitenlere Ünsüzle bitenlere
Elbise-m Kalem-i-m
Elbise-n Kalem-i-n
Elbise-s-i Kalem-i
Elbise-miz Kalem-i-miz
Elbise-niz Kalem-i-niz
Elbise-leri Kalem-leri
Not: Hal eki –i ile tamlanan eki olan iyelik eki –i karıştırmamalıdır. Bunları karıştırmamak için sözcüğün başına “onun” getirilir. Anlam bozulmuyorsa ek iyelik ekidir. Anlam bozuluyorsa hal ekidir.
Örnek: (Onun) Evi çok güzel (iyelik).
(Onun) Evi yeni aldım (hal).
(Onun) Kitabı yeni çıkmış (iyelik).
(Onun) Kitabı bana verir misin (hal).
İSİMLERİN YAPISI
1. Basit İsimler: Yapım eki almadan karşımıza çıkan isimlerdir. Göz, çocuk, insan…
Basit isimler çekim eki aldıklarında da basit isimlerdir. Gözlerimde çocuğundan insanımızın
2. Türemiş İsimler: Yapım eki alarak karşımıza çıkan isimlerdir.
İsim+İsim Fiil+isim
-lı Söz-lü Akıl-lı -gi Ver-gi Sev-gi
-lık Söz-lük Kitap-lık -ı Öl-ü Ver-i
-cı Söz-cü Kitap-çı -gıç Bil-giç Dal-gıç
3. Birleşik İsimler: İki ya da daha çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu isimlerdir.
Afyonkarahisar, Şereflikoçhisar
Dört şekilde oluşurlar:
İSİM+İSİM SIFAT+İSİM FİİL+FİİL İSİM+FİİL
Hanım+eli Eski+şehir Uyur+gezer Miras+yedi
Vezir+parmağı Sivri+hisar Biçer+döver Gece+kondu
Bülbül+yuvası Kırık+kale Yanar+döner Kalbura+bastı
Not: Birleşik isimlerin oluşumunda ses düşmesi ya da anlam kayması yaşanabilir.
SES DÜŞMESİ ANLAM KAYMASI
Kahve+altı > Kahvaltı Hanım+eli (Bitki)
Kayın+ana > Kaynana Tavukgöğsü (Tatlı)
Sütlü+aş > Sütlaç Başhekim (Sorumlu hekim)
ŞY/2009
Not: Bir sözcüğün isim olup olmadığını o sözcüğe ekleyeceğimiz –mek, -mak ekiyle anlarız. Anlam bozulmuyorsa sözcük fiildir. Anlam bozuluyorsa sözcük isimdir.
Örnek: gel-mek (fiil) kalem-mek (isim)
git-mek (fiil) çocuk-mak (isim)
Not: Kökteş söcüklerde bu kurala uyulmaz. Sözcüğün cümle içerisindeki anlamına bakılır. Sözcük eylem bildiriyorsa fiil, eylem bildirmiyorsa isim olarak nitelendirilir.
Örnek: Boya yine yetmeyecek. Sıva için kum gerekiyor.
Karşı duvarı son boya baba. Kollarını özenle sıva.
İSİM ÇEŞİTLERİ
A. SAYILARINA GÖRE İSİMLER:
1.Tekil İsim: Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir. İnsan, ağaç, asker…
Not: Kimi tekil isimler herhangi çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayabilirler.
Kitap en iyi dosttur.
Çocuk daima ilgi bekler.
2. Çoğul İsim: -ler, -lar çokluk ekini alarak aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. İnsanlar, ağaçlar, askerler…
Not: -ler, lar çokluk eki, çokluk anlamı dışında anlamlar sağlar.
• Saygı anlamı: Müdür beyler nasıllar?
• “Her” anlamı: Akşamları yürüyüşe çıkarım.
• “Yaklaşık olarak” anlamı: Kırk yaşlarında bir adamdı.
• Abartma anlamı: Seni dünyalar kadar seviyorum.
• “Gibi” anlamı: Bu ülkeden ne Mustafa Kemaller çıkacak.
• “-gil” yapım eki yerine kullanılır: Anneler Teyzemlere gidecek.
3. Topluluk İsmi: Herhangi bir çokluk eki almadığı halde aynı cinsten birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Toplum, orman, ordu…
B. VERİLİŞLERİNE GÖRE İSİMLER:
1. Özel İsimler: Ayırıcı özelliği olan, tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.
Başlıca özel isimler:
Kişi ad ve soyadları: Önder Göçgün…
Kitap, dergi, gazete isimleri: Sabah, Milliyet…
Kurum, kuruluş isimleri: Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu…
Yasa, yönetmelik, tüzük isimleri: Af Kanunu, Borçlar Hukuku…
Din, mezhep, tarikat isimleri: İslamiyet, Katoliklik
Dil isimleri: Türkçe, Farsça, İngilizce…
2. Cins İsimler (Tür): Ayrıcı özelliği olmayan aynı cinsten varlıkları karşılayan isimlerdir. Tüm hayvan, bitki, organ, eşya, maden isimleri cins isimdir. At, kabak, dalak, sıra, altın…
Not: Kimi cins isimler özel isim olarak kullanılabilir.
Kaya hem ağır hem de büyüktü.
Kaya ödevlerini yine yapmamış.
C. OLUŞLARINA GÖRE İSİMLER
1. Somut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedebildiğimiz varlıklara verilen isimlerdir. Ateş, su, hava…
2. Soyut İsim: Duyu organlarımız aracılığıyla hissedemediğimiz varlıkları karşılayan isimlerdir. His, heyecan, ümit…
3. Yansıma İsimler: Tabiat taklidi seslerin oluşturduğu isimlerdir.
Bu çıtırtı da nereden geldi.
Su şırıltısı bir anda kesildi.
İSİM ÇEKİM EKLERİ
1. –ler, -lar çokluk eki: insanlar, kuşlar…
2. Tamlayan (ilgi hali eki): -(n)ın, -(n)in,-(n)un, (n)ün Ali’nin evin işin
3. Tamlanan (iyelik eki): -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü evi çatısı sonu
4. İsim hal ekleri: Belirtme Hali (-i): Arabayı köşeye çek.
Yönelme Hali (-e): Babam işe gitti.
Bulunma Hali (-de): Babam işte.
Ayrılma Hali (-den): Babam işten çıktı.
(İlgi hali 2. maddede açıklandı.)
5.Soru eki (-mi): Baban çiftçi mi?
6. Aitlik eki (-ki): Anneminki daha açık renkte.
7. İyelik ekleri: Ünlüyle bitenlere Ünsüzle bitenlere
Elbise-m Kalem-i-m
Elbise-n Kalem-i-n
Elbise-s-i Kalem-i
Elbise-miz Kalem-i-miz
Elbise-niz Kalem-i-niz
Elbise-leri Kalem-leri
Not: Hal eki –i ile tamlanan eki olan iyelik eki –i karıştırmamalıdır. Bunları karıştırmamak için sözcüğün başına “onun” getirilir. Anlam bozulmuyorsa ek iyelik ekidir. Anlam bozuluyorsa hal ekidir.
Örnek: (Onun) Evi çok güzel (iyelik).
(Onun) Evi yeni aldım (hal).
(Onun) Kitabı yeni çıkmış (iyelik).
(Onun) Kitabı bana verir misin (hal).
İSİMLERİN YAPISI
1. Basit İsimler: Yapım eki almadan karşımıza çıkan isimlerdir. Göz, çocuk, insan…
Basit isimler çekim eki aldıklarında da basit isimlerdir. Gözlerimde çocuğundan insanımızın
2. Türemiş İsimler: Yapım eki alarak karşımıza çıkan isimlerdir.
İsim+İsim Fiil+isim
-lı Söz-lü Akıl-lı -gi Ver-gi Sev-gi
-lık Söz-lük Kitap-lık -ı Öl-ü Ver-i
-cı Söz-cü Kitap-çı -gıç Bil-giç Dal-gıç
3. Birleşik İsimler: İki ya da daha çok sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu isimlerdir.
Afyonkarahisar, Şereflikoçhisar
Dört şekilde oluşurlar:
İSİM+İSİM SIFAT+İSİM FİİL+FİİL İSİM+FİİL
Hanım+eli Eski+şehir Uyur+gezer Miras+yedi
Vezir+parmağı Sivri+hisar Biçer+döver Gece+kondu
Bülbül+yuvası Kırık+kale Yanar+döner Kalbura+bastı
Not: Birleşik isimlerin oluşumunda ses düşmesi ya da anlam kayması yaşanabilir.
SES DÜŞMESİ ANLAM KAYMASI
Kahve+altı > Kahvaltı Hanım+eli (Bitki)
Kayın+ana > Kaynana Tavukgöğsü (Tatlı)
Sütlü+aş > Sütlaç Başhekim (Sorumlu hekim)
ŞY/2009
