EYLEM (FİİL)
Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri, oluş ve durumları zamana, kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil (eylem) denir.
Eylem bildiren sözcükler, zaman ve kişi ekleri çıkarıldıktan sonra “-mek” ekiyle okunur. Buna eylem tabanı (mastar) denir.
Çalıştım, başardım. (Çalışmak, başarmak)
Gideceğim, onunla bunu konuşacağım. (Gitmek, konuşmak)
EYLEMDE ANLAM
Eylem tabanlarında iş, oiuş, hareket, durum, kılış anlamları vardır.
a) İş Eylemleri: Eylem, bir şeyler üretmek, bir sonuç almak için bilinçli olarak yapılır.
temizle-, öğret-,…
b) Oluş Eylemleri: Bir süreç içinde kendiliğinden olan eylemlerdir.
hastalan-, büyü-, karar- …
c) Hareket Eylemleri: Yapılışı bir hareketi, bir değişikliği gerektiren eylemlerdir.
yürü-, atla-, koş- …
d) Durum Eylemleri: Varlığın içinde bulunduğu durumu, konumu belirten eylemlerdir.
bekle-, sus-, dur- …
e) Kılış Eylemleri: Eylemden etkilenen varlıkların olduğunu belirten eylemlerdir.
kes-, vur-, ört- …
EYLEMDE KIŞI
Eylemin kim ya da ne tarafından yapıldığını bildirir. Eylemlere getirilen eklerle verilir. Dört tip kişi eki vardır:
1. Tip:
geldi – m
geldi – n
geldi –
geldi – k
geldi – niz
geldi – ler
2. Tip:
gelmiş – im
gelmiş – sin
gelmiş-
gelmiş – iz
gelmiş – siniz
gelmiş – ler
3. Tip
gele (y) – im
gele – sin
gel
gele -
gele – lim
gele – siniz
gele – ler
4. Tip
_
gel
gel-sin
_
gel- (in)iz
gel- sinler
Yukarıdaki ekler, eylemi yapan kişileri karşılamak üzere eyleme kip ekinden sonra getirilir.
EYLEMDE ZAMAN
Eylem, üç temel zamanda yapılır.
1. Geçmiş Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamandan önce gerçekleşir. (Önce eylem, sonra söz) Geldi, okumuş…
2. Şimdiki Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamanda yapılır. (Söz ve eylem aynı anda)
biliyor, yazıyor…
3. Gelecek Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamandan sonra yapılacaktır. {Önce söz, sonra eylem) görecek, koşacak…
Bu üç zamanın tümünü kapsayan zamana da geniş zaman denir. Eylem her zaman yapılabilir. görür, bakar…
Eylemin yapılış zamanı, tabana getirilen eklerle verilir. Bu eklere zaman ekleri denir.
Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri, oluş ve durumları zamana, kişiye bağlayarak anlatan sözcüklere fiil (eylem) denir.
Eylem bildiren sözcükler, zaman ve kişi ekleri çıkarıldıktan sonra “-mek” ekiyle okunur. Buna eylem tabanı (mastar) denir.
Çalıştım, başardım. (Çalışmak, başarmak)
Gideceğim, onunla bunu konuşacağım. (Gitmek, konuşmak)
EYLEMDE ANLAM
Eylem tabanlarında iş, oiuş, hareket, durum, kılış anlamları vardır.
a) İş Eylemleri: Eylem, bir şeyler üretmek, bir sonuç almak için bilinçli olarak yapılır.
temizle-, öğret-,…
b) Oluş Eylemleri: Bir süreç içinde kendiliğinden olan eylemlerdir.
hastalan-, büyü-, karar- …
c) Hareket Eylemleri: Yapılışı bir hareketi, bir değişikliği gerektiren eylemlerdir.
yürü-, atla-, koş- …
d) Durum Eylemleri: Varlığın içinde bulunduğu durumu, konumu belirten eylemlerdir.
bekle-, sus-, dur- …
e) Kılış Eylemleri: Eylemden etkilenen varlıkların olduğunu belirten eylemlerdir.
kes-, vur-, ört- …
EYLEMDE KIŞI
Eylemin kim ya da ne tarafından yapıldığını bildirir. Eylemlere getirilen eklerle verilir. Dört tip kişi eki vardır:
1. Tip:
geldi – m
geldi – n
geldi –
geldi – k
geldi – niz
geldi – ler
2. Tip:
gelmiş – im
gelmiş – sin
gelmiş-
gelmiş – iz
gelmiş – siniz
gelmiş – ler
3. Tip
gele (y) – im
gele – sin
gel
gele -
gele – lim
gele – siniz
gele – ler
4. Tip
_
gel
gel-sin
_
gel- (in)iz
gel- sinler
Yukarıdaki ekler, eylemi yapan kişileri karşılamak üzere eyleme kip ekinden sonra getirilir.
EYLEMDE ZAMAN
Eylem, üç temel zamanda yapılır.
1. Geçmiş Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamandan önce gerçekleşir. (Önce eylem, sonra söz) Geldi, okumuş…
2. Şimdiki Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamanda yapılır. (Söz ve eylem aynı anda)
biliyor, yazıyor…
3. Gelecek Zaman: Eylem, içinde bulunulan zamandan sonra yapılacaktır. {Önce söz, sonra eylem) görecek, koşacak…
Bu üç zamanın tümünü kapsayan zamana da geniş zaman denir. Eylem her zaman yapılabilir. görür, bakar…
Eylemin yapılış zamanı, tabana getirilen eklerle verilir. Bu eklere zaman ekleri denir.
